Hanami: Kersenbloesems kijken in Japan
tors Japan Festivals Comments
Van half maart tot begin mei bloeien in Japan de kersenbloesems, de Sakuras, en met het vallen van de bloesems ruilen de Japanners het oude jaar in voor een nieuw, ook het nieuwe schooljaar zal dan beginnen. Er bestaat dan ook al lang de traditie van Hanami Matsuri, bloesemschouw-festival, waarbij de mensen tussen de bloesems picknicken om met dumplings en sake het nieuwe jaar zo goed mogelijk in te zetten. Ook voor buitenlandse bezoekers is het een topperiode om Japan te bezoeken.
Vanaf de 8e eeuw speelden de kersenbloesems een belangrijke rol in het Japanse leven. Het wordt al vermeld in de oudste geschriften van Japan en de eerst gekende Hanami is die van 812 CE, door de keizer zelf georganiseerd.
Vanaf de 17e eeuw, toen de eeuwenlange burgeroorlogen eindelijk beslecht waren en Japan zich van de rest van de wereld wilde isoleren, raakten de aristocraten gefascineerd door de kersenbloesem en hielden ze zich bezig met het aanleggen van mooie tuinen in plaats van met elkaar te vechten. De Daimyo’s, landheren, moesten om de 2 jaar één jaar in Edo door te brengen en dus bouwden zij 2 luxe woningen met bijbehorende tuin. De grote variatie en pracht van de Japanse kerselaar is ontstaan in deze aristocratische tuinen waar ze met veel zorg en aandacht de verschillende variëteiten uit hun eigen regio naar toe brachten en cultiveerden.
Het was in die tijd verboden aan buitenlanders om Japan te betreden, maar op het eilandje Deshima aan de kust voor Nagasaki, mochten een 25-tal Hollanders verblijven, om ongeveer 2 keer per jaar enkele Hollandse schepen van de VOC te helpen ontschepen. Ze ruilden dan andere Aziatische producten van China, Taiwan en Indonesie voor Japans zilver en koper. De leider van de Hollanders moest ook om het jaar helemaal naar Edo gaan (te voet, 2.500km) om daar dan enkele minuten met de Shogun door te brengen en gehoorzaamheid te beloven.
Tijdens die tochten konden zij dan ook als eersten kennis maken met de fascinatie voor de Sakura bij de Japanners en een meereizende arts heeft als één van de eerste een belangrijk wetenschappelijk werk over de Japanse flora geschreven.
7 van de 10 kersenbomen in Japan zijn van dezelfde soort Somei-yoshino die een hybride soort is, een kleine bladverliezende boom van 5 tot 12m hoog. Ze bloeien voor de lentebladeren uitbotten, zodat ze er veel dramatischer uitzien dan de andere soorten.
Wereldwijd komen er ongeveer 100 soorten sierkersen voor, vooral in de Noordelijke gematigde regio, de meeste in China en Rusland, enkele in Europa en een 10-tal in Japan, die oorspronkelijk elk in een eigen regio voorkwamen. Naast natuurlijke kruisbestuiving in berggebieden, waar op korte afstand grote hoogteverschillen waren, was er ook de factor dat mensen zaadjes en enten meenamen naar andere gebieden die ervoor zorgden dat er in de 12e eeuw ongeveer 400 subvariëteiten voorkwamen.
Maar nadat de militairen in Japan de macht hadden gegrepen in het begin van de 20e eeuw, kozen zij ervoor om vooral één bepaalde variant te verspreiden, de Somei-yoshino en om vele andere soorten te verwijderen. Het paste in het uniform militaire denken dat in de jaren ’30 van de 20e eeuw dominant werd in Japan. Ze hadden net hun eeuwenoude tradities achtergelaten om naar Westers voorbeeld te moderniseren en zochten naar symbolen die de homogeniteit van Japan tov de heterogeniteit van andere landen konden weergeven.
De kersenbloesem-cultuur zou hier een sinistere wending krijgen, voor de ultra-nationalisten draaide de Sakura om het korte leven en de snelle, voorspelbare dood. De kersenbloesem was van voorbijgaande aard, net als het leven zelf. In plaats van zich te richten op kersenbloesems als symbool van leven concentreerden de liederen, toneelstukken en schoolboeken zich nu meer op de dood. Klassieke gedichten werden doelbewust anders geïnterpreteerd en het volk werd aangepraat dat de Yamato damashii, de ‘ware Japanse geest’, ook inhield dat men bereid was voor de keizer – de levende God van Japan – te sterven, net zoals de kersenbloesem stierf na een kort maar glorieus leven. Van in de schooltijd leerde iedereen liedjes over de kersenbloesems.
’ Jij en ik zijn kersenbloesembroeders,
Ook als wij afzonderlijk op verschillende
slagvelden vallen.
We zullen elkaar weer ontmoeten bij de
Yasukuni-schrijn
Als kersenbloesems, in de boomtoppen in de lente.’
De kamikaze-piloten schilderden de sakura op hun vliegtuigen alvorens op hun laatste missie te vertrekken. De overheid moedigde de Japanners aan in hun geloof dat de zielen van gevallen soldaten reïncarneerden als kersenbloesems. Het Japanse leger en de politie gebruikten ook kersenbloesems ipv sterren om de rang weer te geven.
Meer dan 2 miljoen soldaten werden in dat Yasukuni schrijn begraven en bewierookt als ‘oorlogsgoden’ en het Japanse volk verheerlijkt ze daar nog steeds. De soldaten kregen te horen dat als ze stierven voor de keizer, ze zouden voortleven als kersenbloesems op het tempelterrein, waar honderden bomen waren geplant. ‘Vallen is alles’ kregen ze alle dagen te horen. Nooit tevoren was de symboliek van een bloem zo snel omgekeerd, van ‘leven’ naar ‘vallen’...
’In geval van nood moeten wij als kersenbloesems vallen voor de keizer.
In deze geest hebben wij Japanners van oudsher kersenbloesems bewonderd.
We verheugen ons niet alleen over de bloemen,
we verheugen ons over het vallen van de bloemen en hun heldhaftigheid.
Dit is de fundamentele geest van de Japanse waardering van de kersenbloesems’
Om de soldaten extra aan te moedigen om hun leven op te offeren, werden ook de meisjes ingezet. Nadeshiko is een begrip voor het ideale meisje gesymboliseerd door een kersenbloesem, en de taak van de meisjes was om de kamikaze piloten uit te wuiven met takken met kersenbloesems om ze moed te geven.
Na de oorlog is die ideologie gelukkig weer verdwenen, en wordt er weer hard gewerkt om de vele variaties in kersenbloesems weer terug te brengen. En de hanami-matsuri draait weer helemaal om het genieten van schoonheid en het vieren van het nieuwe jaar.
Bron:
Sakura, Naoko Abe
Comments
